Η κοινωνική οικονομία, σε κάθε ιστορική της φάση, από τις αρχαίες αχρήματες κοινωνίες έως τις σύγχρονες πολύπλοκες συνεταιριστικές δομές, βασίζεται στη συλλογική συνείδηση, την αλληλεγγύη και τη συνεργασία μεταξύ των μελών μιας κοινότητας που επιδιώκει να την εφαρμόσει.

Οι εθελοντικές οργανώσεις και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών αποτελούσαν πάντα πρωτοπόρους και εκπροσώπους αυτής της διαδικασίας, δίνοντας μορφή σε ανθρωπιστικές, πολιτιστικές ή περιβαλλοντικές δράσεις που μπορούν να εξελιχθούν σε οικονομικές συνεργασίες για την παραγωγή και τη διανομή αγαθών και υπηρεσιών. Με αυτόν τον τρόπο, η κοινωνία των πολιτών έχει τη δύναμη να εμπνεύσει και να κινητοποιήσει ομάδες για την ανάπτυξη κοινωνικής επιχειρηματικότητας.

Ιστορικά, κοινότητες με ανθρωπιστικούς, θρησκευτικούς, πολιτιστικούς ή εθνοτικούς δεσμούς, συχνά στην διασπορά, λειτουργούσαν ως πυρήνες αλληλέγγυας οικονομίας και συνεργατισμού για να αντιμετωπίσουν την περιθωριοποίηση. Στη σύγχρονη εποχή, οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών παίζουν ολοένα και μεγαλύτερο ρόλο στην κοινωνική ένταξη αποκλεισμένων ομάδων, μετατρέποντάς τες σε κοινωνικές επιχειρήσεις που ανταποκρίνονται στην ανθρωπιστική κρίση. Η ανάπτυξη της πληροφορικής και των κοινωνικών δικτύων διευκολύνει αυτή την προσπάθεια, ενισχύοντας την επικοινωνία, τις καμπάνιες ευαισθητοποίησης, καθώς και τη μεταφορά πόρων και γνώσης.

Ταυτόχρονα, η τρίτη βιομηχανική επανάσταση, με την έμφαση στην αποκεντρωμένη παραγωγή ενέργειας και στις ήπιες μορφές τεχνολογίας, δημιουργεί νέες προοπτικές για την κοινωνική και συνεταιριστική οικονομία. Αυτές οι εξελίξεις απελευθερώνουν δημιουργικές δυνάμεις και συμβάλλουν στην ευαισθητοποίηση του κοινού, καθιστώντας την κοινωνία των πολιτών κεντρικό παράγοντα στον καθορισμό πολιτικών προτεραιοτήτων.

Η ενίσχυση της οικολογικής συνείδησης και η δράση ενάντια στην ανεργία και τη φτώχεια οδηγούν σταδιακά στη διεύρυνση της κοινωνικής οικονομίας, καθώς η συνεργατική δραστηριότητα αποδεικνύεται ένας από τους λίγους τομείς που δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας. Ως εκ τούτου, οι κυβερνήσεις αρχίζουν να λαμβάνουν υπόψη τη σημασία της.

Παρά τη σημαντική συνεισφορά της κοινωνίας των πολιτών, λίγοι στοχαστές έχουν επιχειρήσει να αναλύσουν θεωρητικά αυτές τις κοινωνικές δυναμικές και να ερευνήσουν τις μελλοντικές τους προοπτικές. Παρόλα αυτά, οι παγκόσμιες τάσεις δείχνουν μια ισχυρή κινητοποίηση της κοινωνίας των πολιτών, η οποία αναφέρεται ως «παγκοσμιοποίηση από τα κάτω». Αυτή η κίνηση, με στόχο την ενίσχυση της δημοκρατίας και της συνεργασίας, αποκτά ολοένα και πιο ισχυρή φωνή, ζητώντας, μεταξύ άλλων, διαγραφή χρέους για τις φτωχότερες χώρες, ενίσχυση της διεθνούς δικαιοσύνης, και προστασία του περιβάλλοντος.

Με βάση αυτά τα δεδομένα, η κοινωνική οικονομία αναδεικνύεται ως ένας τρίτος τομέας ανάμεσα στο κράτος και την αγορά, κινητοποιούμενη κυρίως από τα κοινωνικά κινήματα και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Αυτή η νέα μορφή συλλογικής δύναμης διαμορφώνει μια αναδυόμενη παγκόσμια τάση, με περιφερειακές και τοπικές εκφράσεις που αξίζει να εξερευνηθούν.